Žlijezde sa unutarnjim lučenjem

Izlučivanje specifičnih materija neposredno u krv naziva se unutarnja sekrecija, a organi koji izlučuju takve materije zovu se žlijezde sa unutarnjim izlučivanjem (endokrine). Ma­terije koje one stvaraju nose naziv hormoni i oni učestvuju u gotovo svim procesima metabolizma.     Žlijezde sa unutarnjim lučenjem su: štitnjača, paratireoidne žlijezde, nadbubrežne žli­jezde, pankreas, hipofiza, epifiza, timus i spolne žlijezde. Nji­hova djelatnost se nalazi pod kontrolom CNS i cio sistem žlijezda sa unutarnjim lučenjem djeluje sa nervnim sistemom kao cjelina.

ŠTITNA ŽLIJEZDA (TIREOIDEA)

Smještena je u gornjem dijelu grkljana s prednje strane i sastavljena je od dva režnja. Bogato je snabdjevena krvlju i u toku jednog minuta kroz nju protekne količina krvi koja 3 puta prelazi njenu težinu. Luči dva hormona: tiroksin i trijod tirozin. Oni potiču cjelokupni metabolizam a prije svega razlaganje bjelančevina, masti i ugljikohidrata. Regulacija funkcije ove žlijezde ostvaruje se preko nervnog sistema i preko hipofize.

Hormoni ove žlijezde su spojevi joda. Kada štitna žlijezda radi izrazito slabo javljaju se poremećaji metabolizma, te ona tako utiče na rad i razvoj. Kod povećanog rada dešavaju se slijedeće promjene:

• ubrzan rad srca, umjereno povećanje pritiska
• povećana razdražljivost, izbuljene oči, vlažna koža
• mršavljenje, proljev, pojavljivanje guše.

Paratireoidnu žlijezdu predstavlja četiri mala ovalna tijela koja se nalaze u kapsuli štitne žlijezde. Ovaj organ ureduje količinu kalcija u krvi i tkivima, a hormon koji joj je svojstven naziva se parathormon.

NADBUNREŽNE ŽLIJEZDE

Nadbubrežne žlijezde su dva mala ovalna tijela smještena pri gornjem kraju bubrega. Težine su od 5 do 8 grama svaka. U njihovoj kori i srži stvaraju se hormoni koji su potpuno različite supstance. U kori se stvara preko dvadeset fiziološki aktivnih materija a označene su kao kortikalni hormoni. Neki od njih su ispitani a dali su im nazive kortizon, hidrokortizon, dezoksikorti kosteron i aldosteron. U srži nadbubrežne žlijezde stvara se adrenalin i noradrenalin. Adrenalin ubrzava ritam i povećava snagu srčanih otkucaja, povećava krvni pritisak, ispoljava jako djejstvo na promet ugljikohidrata i širi zjenice. Djejstvo noradrenalina je slično adrenalinu.

PANKREAS

O pankreasu je već bilo govora a ovdje se pominje zbog njegovog karakterističnog hormona insulina kojeg luče Langerhansova ostrvca koja nemaju nikakve veze sa sokovima ove žlijezde a koji služe za probavu. Nedovoljno stvaranje in­sulina uzrokuje šećernu bolest koja je raznolik kompleks poremećaja u prometu ugljikohidrata i masti.

HIPOFIZA

Hipofiza ili donji moždani privjesak je žlijezda koja je postavljena nad osnovom mozga sa kojim je povezana preko takozvanog lijevka. Sastavljena je od tri dijela: prednjeg, srednjeg i stražnjeg. Prednji režanj luči hormon koji potiče izlučivanje spolnih hormona. Luči također dva hormona koji utiču na štitnu žljezdu a jedan djeluje na koru nadbubrežne žli­jezde i sa njenim hormonima se spaja u jedan sklop koji podešava promet materija i odbranu organizma. Hormon rasta djeluje neposredno na ćelije tkiva i ubrzava rast, ali isto tako koči i dijelovanje insulina.

Prednji režanj hipofize je središte aktiviranja svih hormon­skih žlijezda. Dođe li do poremećaja u njegovom radu dolazi do mnogih poremećaja u organizmu kao što su patuljst rast, gigantizam, Cushingova bolest, pretjerana debljina itd. Srednji režanj proizvodi hormon koji po dosadašnjim saznanjima nema neko posebno djejstvo. U stražnjem režnju se formiraju dva hormona. Oksitocin koji povećava razdražljivost glatkih mišića a adiuretin koči izlučivanje vode.

EPIFIZIJA I TIMUS

Epifiza je malo tijelo nalik na šišarku i smještena je na moždanoj bazi. Još se ne zna kako djeluje a zakržlja nakon sedme godine života.

Pod nazivom timus krije se žlijezda smještena iza prsne kosti. Pripisuje joj se funkcija kod mladih do nastupanja polne zrelosti jer nakon toga zakržlja tj. podvrgava se degeneraciji.

SPOLNE ŽLIJEZDE

Muške spolne žlijezde su testisi u kojima nastaju sjemene stanice i muški spolni hormon. Ovaj hormon određuje tipično muško obilježje a njegovo stvaranje reguliše i hormon prednjeg režnja hipofize. Muški spolni hormon je nazvan testosteron.

Ženske spolne žlijezde su jajnici u kojima se stvaraju jajčane stanice i ženski spolni hormoni. Između 12. i 14. godine života počinje dozrijevanje jajašca a time i spolna zre­lost. Folikuli dolaze na površinu iz unutrašnjosti jajnika i tu se rasprsnu, ali uvijek samo po jedan. Pri tome se oslobađa jajašce koje stiže ili u slobodnu trbušnu šupljinu ili u jajovod. Ako se u jajovodu ne oplodi brzo odumire isto kao i ono koje završi u trbušnoj šupljini. Sa ovim dešavanjima prepliću se menstruacioni ciklus tj. nabreknuće sluznice materice i mjesečno pranje. Menstruacija je isticanje krvi koju luči sluzokoža materice i završni je niz promjena koje su određene, prije svega, ciklusnim promjenama u jajniku. Poznata su dva ženska spolna hormona a to su estradiol i progesteron. Prvi odlučuju o najhitnijim ženskim odlikama a progesteron ima mnogostruko djejstvo jer potpomaže razvoj oplođenog jajeta i razvoj trudnoće. Između 45-te i 55-te godine života folikuli prestaju dozrijevati a s tim prestaje i mjesečni ciklus kao i moć repredukcije.

HORMONI PROBAVNOG TRAKTA

Probavni trakt je mjesto gdje se stvara niz tvari koje nalikuju hormonima a podstiču izlučivanje fermenata pa i stvaranje solne kiseline.

STAROST

Starenje je proces kome podliježe sve i počinje rođenjem a završava smrću. Riječ je u promjenama u strukturi ćelija, tkiva i organa. Brzina starenja je za različita živa bića različita.    Možemo govoriti o dva pojma starosti:

1. kalendarska starost (izražena u godinama od rođenja do određenog dana)
2. biološka starost (odraz strukturnih, metaboličkih i funkcion­alnih promjena).

Očite su promjene na srcu i krvnim žilama, dolazi do promjena koje utiču na cjelokupan organizam. Isto tako dolazi do promjena na kostima, kičmi i u radu žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, a možda su najvažnije straračke promjene živaca i moždane materije. Staračke tegobe se razlikuju od čovjeka do čovjeka. Možda prvo mjesto zauzima smanjenje psihičkih i fizičkih kapaciteta, a nema bolesti koja bi bila karakteristična samo za ovu dob.

Srčana oboljenja su češća u osoba starijeg životnog doba te se isprepliću sa samim fiziološkim poremećajima koje nosi starost. Srce slabije reaguje na nagle stresove i opterećenja. Zbog promjena na krvnim žilama smanjuje se protok krvi a sistolni pritisak postaje viši dok dijastolni ostaje isti ili opada. Ni probavni aparat ne ostaje imun na ova dešavanja jer slabi kvalitet funkcije želuca i crijeva. Starenje ne mora uvijek da povlači i patološke simptome. Promjene u mozgu i starenje nervnog sistema nisu uzrok mentalnih bolesti. Nije na odmet reći da u starosti sve bolesti koje se javljaju u svakoj životnoj dobi imaju ozbiljniji tok. Kako doći do zdrave starosti je pi­tanje koje se često postavlja. Ne postoji neki određeni recept ali možda niz stvari koje treba činiti ili ne činiti nas mogu dovesti do zdrave starosti.